گیربکس چیست؟
گیربکس یکی از قطعات بسیار حساس خودرو می‌باشد که رابطی بین موتور و چرخ های اتومبیل به حساب می‌آید. این قطعه در دو نوع دستی و اتومات در خودورها بکار می‌رود. در این مقاله مروری بر بررسی انواع گیربکس و نحوه عملکرد آن داریم.
نام “گیربکس” برای تمامی افرادی که صاحب خودرو باشند آشنا است، در واقع، ارتباط نزدیکی بین گیربکس با شخصی که خودرو را می‌راند وجود دارد که در ادامه دلیل این موضوع را به صورت کامل بیان خواهیم کرد.
به طور کلی، گیربکس به عنوان مغز متفکر خودرو محسوب می‌شود چرا که توان و قدرت موتور را به نیروی حرکتی تبدیل می‌کند، بنابراین، از حساسیت بالایی در ساختار کلی اتومبیل برخوردار می‌باشد. نام دیگر گیربکس با جعبه دنده نیز شناخته می‌شود.
در این مقاله قصد داریم تا به بررسی این سوال که “گیربکس چیست؟” پرداخته و اطلاعات جامعی درباره این بخش از خودرو را در اختیار شما قرار دهیم. با ما همراه باشید.
سیستم یک خودرو را در نظر بگیرید گه دارای یک موتور و چهار چرخ است. موتور قدرت را تولید کرده و چرخ ها نیز برای حرکت درآوردن خودرو می‌چرخند اما در این میان اگر رابطی بین موتور و چرخ ها نباشد، قدرت تولیدی توسط آن هیچ گاه به چرخ ها منتقل نمی‌شود.
گیربکس یا جعبه دنده همان رابطی است که بین موتور و چرخ ها قرار می‌گیرد تا قدرت تولید آن به چرخ ها انتقال یافته و در نتیجه خودرو حرکت کند. پس می‌توان نتیجه گرفت که گیربکس نقش اساسی را در انتقال نیرو و قدرت موتور به چرخ ها ایفا می‌کند.
گیربکس چیست و از چه اهمیتی در خودرو برخوردار است؟
پیشرانه یک خودرو مهم ترین تجهیزاتی است که در بخش فنی آن محسوب می‌شود و نقش مهمی را در تولید گشتاور و قدرت اتومبیل ایفا می‌کند. این پیشرانه توسط یک رابط بین موتور و راننده مدیریت می‌شود.
ساختمان کلی یک خودرو را در نظر بگیرید؛ چرخ های اتومبیل و موتور دو رکن اصلی تشکیل دهنده آن است که نیازمند مدیریت از جانب بخشی هوشمند می‌باشد. این بخش هوشمند که توانایی ایجاد رابطی بین این دو بخش را دارد چیزی جز گیربکس یا جعبه دنده نیست.
گیربکس (Gearbox) جعبه ای متشکل از دنده است که نیروی موتور را به چرخ ها وارد کرده و در نتیجه سبب حرکت خودرو در سرعت های مختلف می‌شود. به عبارت دیگر، وظیفه اصلی این قطعه انتقال قدرت از یک بخش چرخان به بخش های دیگر می‌باشد.
همانطور که گفته شد، فرد در هنگام رانندگی رابطه نزدیکی با این بخش خودرو دارد و به همین دلیل نیاز است تا با یک رابط تعبیه شده در کابین، قابلیت دسترسی به آن را داشته باشد. از همین رو، رابط بین فرد راننده و گیربکس همان دسته دنده ای می‌باشد که در تمامی خودروهای امروزی مشاهده می‌کنیم.
تمامی خودروهای تولید شده در طول تاریخ از گیربکس بهره می‌بردند چرا که بدون آن، نیروی موتور به چرخ ها وارد نشده و حرکتی در خودرو اتفاق نمی‌افتد، اما طراحی این بخش به مرور زمان دچار تحولات گوناگونی شده و امروزه در اتومبیل های متنوع با عملکرد متفاوت مشاهده می‌شود.
وظیفه گیربکس چیست؟
پیش از این درباره وظیفه اصلی و محوریت وجود گیربکس در خودرو ها صحبت کردیم. این بخش از سیستم پیشرانه اتومبیل وظیفه دارد تا قدرت تولید شده توسط موتور را به چرخ ها منتقل کند و از این طریق چرخ ها را به حرکت درآورد.
انواع گیربکس خودرو
اگر با خودرو و سیستم های مختلف آن آشنایی داشه باشید قطعا می‌دانید که خودرو ها دارای دو دسته بندی کلی گیربکس های دستی و اتوماتیک بوده و این دو نوع گیربکس تفاوت های عمده ای را در خود جای داده اند.
گیربکس دستی چیست؟
تا به حال سوار خودرو هایی شده اید که هنگام تعویض دنده مجبور به استفاده دستی از دسته دنده باشید تا قدرت یا سرعت دنده را افزایش دهید؟ این خودرو ها همان اتومبیل های دنده ای هستند که دارای گیربکس دستی می‌باشند.
به بیان دیگر، شما برای تعویض دنده خودرو هنگام افزایش سرعت، کاهش سرعت، و یا کاهش یا افزایش قدرت خودرو با استفاده از رابطی به نام دسته دنده و همچنین پدال کلاچ، دنده را تعویض کرده و به مسیر خود ادامه می‌دهید. این کار با توجه به میزان شناخت شما از خودرو و مهارت در رانندگی قابل انجام است و البته نیاز به تشخیص درست شما در هنگام تعویض دنده صحیح برای افزایش یا کاهش سرعت دارد.
گیربکس اتوماتیک چیست؟
دسته بدی بعدی گیربکس ها با نام اتوماتیک شناخته می‌شوند که تفاوتی با نوع کارایی خود ندارند اما دیگر شما به رابطی به نام پدال کلاچ و دسته دنده به طور دائمی کار ندارید. در واقع، گیربکس اتوماتیک تمامی مراحل افزایش و کاهش سرعت، و یا افزایش و کاهش قدرت به صورت اتوماتیک انجام شده و فرد راننده نیازی به تعویض دنده ندارد.
خودرو های اتوماتیک هم دارای دسته دنده هستند اما این دسته دنده در چند حالت مختلف رانندگی، دنده خلاص، پارک، و دنده عقب قرار می‌گیرد.
انواع گیربکس اتوماتیک
گیربکس های اتومات نیز خود دارای انواع مختلفی هستند که در طول زمان اختراع و در خودرو های مختلف استفاده شده است:
- گیربکس CVT
گیربکس های CVT مخفف عبارتvariable transmission Continuously می‌باشد به معنی سیستم انتقال قدرت متغیر است. این نوع گیربکس در سال ۱۹۸۶ اختراع شد و امروزه بسیاری از کارخانه های بزرگ تولید خودرو از آن برای سیستم جعبه دنده استفاده می‌کنند.
در گیربکس های اتوماتیک دنده ها توسط چرخ دنده های خورشیدی و سیاره ای، قفسه نگه دارنده و چرخ دنده رینگی انجام می‌شود. اما در گیربکس های CVT خبری از چرخ دنده های سیاره ای و خورشیدی نیست و سیستم انتقال قدرت این نوع جعبه دنده با کمک پولی ورودی و خروجی مخروطی شکل، تسمه مخصوص فلزی یا پلاستیکی انجام می‌شود.
امروزه خودرو هایی نظیر آئودی، جنرال موتورز، نیسان، و هوندا دارای گیربکس های CVT هستند. از جمله مزایایی که گیربکس های سی وی تی دارند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کاهش مصرف سوخت تا ۲۰%
- انتقال یکنواخت تر و روان تر قدرت موتور
- کارایی دینامیکی بهتر
- شتابگیری بهتر
- کارکرد دائمی موتور در بهینه ترین دور
- افزایش سلامت موتور
معایب این نوع گیربکس نیز هزینه بالا تعمیرات و صدای بالای پیشرانه می‌باشد.
گیربکس AMT چیست؟
نوع دیگر گیربکس های اتوماتیک با نام AMT شناخته می‌شود که مخفف عبارت Automated manual transmission است که به معنی گیربکس دستی اتوماتیک شده می‌باشد. این نوع سامانه در سال ۱۹۹۶ توسط شرکت بی ام دبلیو اختراع و استفاده شد. همانطور که از نام آن پیداست، گیربکس های AMT همان گیربکس های دستی هستند که با کمترین هزینه به اتوماتیک تبدیل شده اند. نخستین خودرو های دارای گیربکس AMT در داخل کشور، MVM110 بود.
بدیت ترتیب، گیربکس های AMT به عنوان میانبری با دارا بودن مزایای گیربکس دستی، راحتی گیربکس های اتوماتیک را نیز دارا می‌باشند. در عین حال دردسر های تعویض دنده دستی را نداشته و هزینه های بالا سیستم گیربکس های اتوماتیک را نیز شامل نمی‌شود.
یکی از بهترین راه حال ها برای تبدیل خودرو از دنده دستی به اتوماتیک، استفاده از گیربکس های AMT می‌باشد. تبدیل خودرو های اقتصادی به گیربکس خودکار نیز می‌تواند توسط این نوع گیربکس به راحتی صورت گیرد.
از جمله مزایا و معایب استفاده از گیربکس AMT می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
| مزایا | معایب |
| قیمت کمتر | دقت عمل کمتر |
| شتابگیری روان تر | نرمی کمتر تعویض دنده نسبت به گیربکس های اتوماتیک |
| کاهش مصرف سوخت | |
| کاهش آلایندگی محیطی | |
| افزایش طول عمر سیستم کلاچ | |
| سادگی تعمیر و نگه داری |
گیربکس DCT چیست؟
گیربکس های DCT یا دو کلاچه یکی دیگر از نمونه گیربکس های اتوماتیک است که مخفف عبارت Double Clutch Transmission به معنای گیربکس دو کلاچه می‌باشد. البته برخلاف نام این نوع گیربکس، منظور از آن وجود دو کلاچ در زیر پای راننده نیست.
گیربکس دی سی تی برای اولین بار توسط ادولف گکرس در جنگ جهانی دوم اختراع شد اما بعد از آن زمان نمونه های آن به صورت رسمی بر روی هیچ خودرویی استفاده نشد. مهندس بریتانیایی به نام هری وبستر این مدل گیربکس را بر روی نسل های اولیه فورد فیستا، فورد رنجر، و پژو ۲۰۵ تست کرد.
این نوع جعبه دنده دارای دو سیستم کلاچ در ساختار خود است که برای خودرو ها و افرادی که علاقه به خودرو های نیمه اتوماتیک، دستی خودکار، و یا دستی بدون کلاچ دارند مناسب است. در ساختار گیربکس DCT، دنده های زوج به فرد متصل هستند و به همین دلیل عملکردی از ترکیب دو گیربکس دستی دارد.
به همین ترتیب، دو کلاچ موجود در سیستم توسط ابزار های هیدرولیکی و الکترونیکی بدون هیچ گونه دخالتی از سمت راننده کار می‌کند.
مزایایی از جمله وارد کردن فشار کمتر به موتور، کاهش مصرف سوخت و آلایندگی خودرو، افزایش محسوس در شتابگیری، افت حداقل دور موتور در هنگام تعویض دنده همگی از نقاط قوت گیربکس های DCT می‌باشد.
علت برتری گیربکس اتوماتیک از گیربکس دستی چیست؟
به طور کلی، امروزه کارخانه های خودرو سازی بزرگ دنیا نیز به سمت تولید خودرو های گیربکس اتوماتیک رفته اند و به نوعی اتومبیل های دنده ای در حال کاهش هستند. گیربکس های اتوماتیک برتری های بیشتری نسبت به گیربکس های دستی دارند و دلیل آن هم حذف نقش راننده در درگیری دائم با دسته دنده می‌باشد و رانندگی را راحت تر می‌کند.
یکی دیگر از مهم ترین مزیت ها و برتر هایی که خودرو های دنده اتوماتیک نسبت به دنده ای دارند، کاهش استهلاک خودروست. با حذف نیرو انسانی که در حال تعویض دنده پیاپی است، میزان خطا نیز کاهش یافته و استهلاک قطعاتی چون گیربکس نیز کاهش پیدا می‌کند.
کدام گیربکس اتوماتیک بهتر است؟
با توجه به توضیحاتی که درباره در سه نوع گیربکس اتوماتیک توضیح داده شد، این سوال پیش می‌آید که کدام یک از گیربکس های ذکر شده برای خودرو بهتر است یا خودرو هایی با چه نوع گیربکسی انتخاب کنیم! به طور کلی، گیربکس های CVT, AMT, و DCT هر کدام دارای مزایا و معایبی هستند که در بخش های بالایی به خوبی توضیح داده شده است.
اما اگر به دنبال کارایی گیربکس های اتوماتیک هستید و مهم است که خودرو دارای کارایی بهتری برای شما باشد، گیربکس های CVT بهترین گزنیه برای شما هستند. این نوع گیربکس با کمترین میزان خرابی و بدون تاخیر عملکرد تعویض دنده را انجام می‌دهد.
اگر به دنبال تغییر گیربکس خودرو خود به اتوماتیک هستید و تمایل به هزینه های کمتر دارید، گیربکس های AMT بهترین گزینه برای شما هستند. در نهایت، اگر می‌خواهید خودرو شما شتاب بیشتری داشته باشد تغییر دنده با سرعت بهتری انجام شود، گیربکس های DCT به شما پیشنهاد می‌شود.
اگر بخواهیم در بین این سه نوع گیربکس بهترین نوع را انتخاب کنیم، گیربکس های CVT به دلیل داشتن ساختار فنی پیپچیده تر و همچنین استفاده راحت و ساده از آن، از دیگر گیربکس ها بهتر است.
برند ZF آلمان یکی از بهترین برند های گیربکس در ایران است که در حال حاضر می‌توان برای اتوماتیک کردن گیربکس های دستی خودرو از آن استفاده نمود. برای اطلاع از قیمت و خرید گیربکس ZF آلمان می‌توانید با شماره گیری ۹۱۳۰۵۰۶۰-۰۲۱ با مجموعه یدک یار در تماس باشید.
گیربکس شامل چه قطعاتی است؟
گیربکس های دستی و اتومات به ترتیب از اجزای مختلفی ساخته شده اند که تفاوت هایی در نوع ساختار نیز دارند. در این بخش به بررسی اجزای تشکیل دهنده گیربکس دستی می‌پردازیم:
- پوسته گیربکس
این بخش از جنس چدن ریخته گری است و محور، چرخ دنده، و یاتاقان های گیربکس را در خود جای داده است.
- محور کلاچ یا شافت ورودی
این بخش محور محرک گیربکس محسوب شده و به صورت یکپارچه به چرخ دنده های ورودی پوسته متصل است. همچنین، از طریق کلاچ با موتور خودرو در ارتباط می‌باشد.
- محور زیر یا شافت واسط
انتقال گشتاور از محور محرک به محور متحرک وظیفه اصلی این نوع گیربکس می‌باشد که بر روی چرخ دنده ها تعبیه شده است. سرعت وروی موتور نیز توسط این بخش به صورت یکسان و بدون هیچ تغییری به شافت خروجی هدایت می‌شود.
- محور اصلی یا شافت خروجی
این محور توسط چرخ دنده و یاتاقان ها به محور واسط متصل است، و نیروی تبدیل شده در جعبه دنده توسط میل گاردان و دیفرانسیل را هدایت می‌کند. چرخ دنده هایی بر روی این محور تعبیه شده اما به صورت یکنواخت نیستند.
- بیرینگ یا یاتاقان گیربکس
این قطعه با نام چرخ دنده هماهنگ نیز شناخته می‌شود و لایه های داخلی آن دندانه دار ساخته شده است و حرکت کشویی به سمت چرخ دنده ها دارد.
- دسته دنده
بیرونی ترین بخش گیربکس که رابطه بین راننده و گیربکس است دسته دنده نامیده می‌شود که در بخش کابین خودرو تعبیه شده است و مسیری H شکل را برای تغییر دنده ها طی می‌کند.
- ماهک دنده
قطعه ای فلزی و خمیده شکل است که به انتهای میل ماهک اتصال دارد. نیروی وارده میل ماهک نیز توسط دسته دنده به آن منتقل می‌شود. ماهک گیربکس با نام عامیانه سماوری گیربکس که بیشتر در خودرو های قدیمی به دلیل شکل ظاهری آن زمان این قطعات مرسوم بود نیز شناخته می‌شوند. امروزه این قطعه با نام خرچنگی گیربکس نیز شناخته می‌شود.
- میل ماهک
رابطه میان ماهک و دسته دنده است و راننده با حرکت دسته دنده در واقع میل ماهک را حرکت می‌دهد. مکانیزم این بخش می‌تواند هیدرولیکی، دستی، خلائی، و الکترونیکی نیز باشد. و عملکرد آن بر اساس نوع گیربکس متفاوت است.
- کشویی دنده
قطعه ای است که دارای دو بخش شیار دار در دو طرف خود است و میل ماهک نیز در یکی از این شیار ها قرار گرفته و موجب حرکت آن می‌شود. جعبه دنده برنجی و یاتاقان نیز در بخش دیگر شیار آن قرار گرفته است.
- دنده برنجی
این قطعه فلزی و حلقه ای شکل است و اطراف آن را فرم های دندانه دار تشکیل داده است. برای درگیری بهتر و سریعتر دنده های کشویی و یاتاقان های گیربکس از دنده برنجی بین این دو قطعه استفاده می‌شود.
- عایق نشت یا کاسه نمد
این قطعه از یاتاقان و روغن های بکار رفته در آن در برابر گرد و غبار محافظت می‌کند. این قطعه با نام قیفی گیربکس نیز شناخته می‌شود.
اجزای گیربکس اتوماتیک چیست؟
- مبدل گشتاور
این قطعه در گیربکس های دستی کار کلاچ را انجام می‌دهد و انتقال قدرت را از موتور به چرخ را انجام می‌دهد.
- سنسور دور موتور
سنسور دور موتور یا چشمی گیربکس نیز یکی دیگر از اجزای سیستم گیربکس اتوماتیک است که توسط حسگر های خود میزان دور موتور را به کامپیوتر مرکزی مخابره می‌کند تا دور متناسب با میزان گاز و سرعت انجام شود.
- پمپ روغن
انتقال مایع از مخزن به بدنه دریچه از وظایف اویل پمپ است و جزئی جدایی ناپذیر در سیستم گیربکس های اتومات است.
- چرخ دنده های سیاره ای
گیربکس های اتومات دارای یک یا مجموعه از دنده های سیاره ای است. چرخ دنده خورشیدی اصلی ترین دنده در این سیستم است و در مرکز حامل سیاره قرار دارند. این سیستم در گیربکس های اتومات بسیار کارامد می‌باشد.
- کلاچ
گیربکس های اتومات دارای چند صفحه فشرده شده هستند و هنگامی که بدنه سوپاپ فشار روغن را به کلاچ می‌فرستد، تعداد مشخصی از کلاچ ها را به هم قفل می‌کند.
- شفت خروجی
بعد از عملکرد جعبه دنده، تمامی قدرت آن به شافت ها منتقل می‌شود که به نوبه خود نیرو را تامین می‌کند اما شافت خروجی درایو را به حرکت درمی‌آورد.
- باند ترمز
نگه داشتن موقت چرخ دنده ها مهم ترین وظیفه باند ترمز است و اجازه می‌دهد دور موتور قبل از آزاد شدن با دنده مطابقت داشته باشد و در نهایت، دنده راحت تری داشته باشید.
- فیلتر روغن گیربکس
نگه داری مایع اضافی پمپ دقیقت وظیفه ای است که فیلتر روغن بر عهده دارد. این قطعه یکی از اساسی ترین بخش های گیربکس اتوماتیک است.
- ساعت گیربکس
موتور خودرو ECU دارد و گیربکس اتومات خودرو نیز دارای ساعت است. تمامی فشار پمپ روغن توسط این قطعه به تمامی اجزای انتقال دهنده هدایت می‌شود. مبدل گشتاور و بسته های کلاچ نیز توسط ساعت هدایت می‌شوند.
عملکرد گیربکس
همه ما تا حدودی با ساختار خودرو و نحوه راه اندازی آن آشنا هستیم، همچنین، بخش های مختلف خودرو را به خوبی می‌شناسیم. گیربکس نیز از آن دسته از اجزایی است که روزانه با آن سروکله می‌زنیم اما ممکن است از عملکرد دقیق فنی آن مطلع نباشیم.
در این بخش به بررسی اینکه “گیربکس چکار می‌کند؟” خواهیم پرداخت:
زمانی که خودرو قصد حرکت توسط فرد راننده را دارد، پیشرانه نقش اساسی در تولید قدرت و گشتاور خودرو ایفا می‌کند و این قدرت با تغییراتی در گشتاور خروجی توسط گیربکس به سرعت نهایی تبدیل شده و به چرخ ها منتقل می‌شود. به عبارت دیگر، خودرو در هنگام حرکت به گشتاور بالا و سرعت پایین نیاز دارد و بعد از شروع حرکت، افزایش سرعت خودرو از طریق دنده های گیربکس انجام می‌شود و اتومبیل اصطلاحا شتاب می‌گیرد.
برای طی کردن این پروسه نیاز است تا در ابتدا دنده های بزرگتر که دارای گشتاور کمتری هستند وارد عمل شده و بعد از سرعت گرفتن خودرو دنده های کوچکتر وارد عمل شوند و گردش بیشتری به وجود بیاورند. گیربکس در واقع به کنترل سرعت خودرو می‌پردازد و این امکان را برای فرد راننده فراهم می‌کند تا بدون بالا بردن بیش از حد دور موتور، آن را در بهترین حالت خود نگه دارد.
لازم به ذکر است که این پروسه زمانی اتفاق می‌افتد که کلاچ خودرو درگیر نباشد چرا که در صورت اتصال این بخش ، ارتباط گیربکس با موتور قطع شده و خودرو از حرکت باز می‌ایستد. دانستن این نکته هم حائز اهمیت است که گیربکس از طریق کلاچ خودرو به موتور متصل بوده و قطع کننده سیستم اتصال آن نیز می‌باشد. سیستم کلاچ در خودروهایی که دارای گیربکس دستی هستند مشاهده می‌شود چرا که اتومبیل های به اصطلاح دنده اتومات فاقد پدال کلاچ هستند.
اساس کار گیربکس اتوماتیک چیست؟
گیربکس های اتوماتیک معمولا با ۳ یا ۴ دنده تشکیل می‌شوند و به نسبت های مختلفی تعویض خودکار آنها اتفاق می‌افتد. نیروی دریافتی محور ورودی گیربکس را به چرخش درمی‌آورد و عواملی سرعت و جهت چرخش محور خروجی گیربکس را تعیین می‌کنند؛ این عوامل مختلف را می‌توان به تعیین وضعیت دسته دنده توسط راننده، میزان فشار بر پدال گاز، و دور موتور و سرعت آن تقسیم نمود.
در همین حال، محور رینگی که همان محور خروجی است شروع به چرخش می‌کند و چرخ دنده های آبی رنگ نیز در درون این محور خروجی قابلیت چرخش حول محور خود را دارند. حال ECU اقدام به قفل نمودن حرکت برخی از این چرخ دنده ها کرده و و تناسب افزایش سرعت و قدرت گیربکس را تعیین می‌کند.
باز شدن این قفل ها نیز با فرمان الکتریکی از طریق جریان روغن و الکتریسیته انجام می‌شود.
نحوه عملکرد گیربکس CVT
در گیربکس های سی وی تی دو محور و پولی ورودی و خروجی قرار دارند که که از دو مخروط تشکیل شده است. این مخروط ها قابلیت این را دارند تا در راستای محوری که روی آن نصب شده اند حرکت نمایندو بدین ترتیب، از هم دور و به هم نزدیک شوند.
حال به دلیل سطح شیبدار این مخروطی ها هر پولی که به سمت آنها حرکت می‌کند به سمت بالا هدایت می‌شود. با این عمل، شعاع پولی که با تسمه در ارتباط است بیشتر شده و در هنگام فاصله بین پولی ها، تسمه پایین می‌رود.
پولی ها حرکت عرضی خود از طریق حرکت مخروطی ها به دست آورده و شعاع های پولی بی نهایت تولید می‌شود. با زیاد و کم شدن عرض این پولی ها، نسبت دنده متناسب با وضعیت حرکتی خودرو به وجود می‌آید.
نحوه عملکرد گیربکس AMT
سیستم گیربکس AMT به صور خودکار دنده ها را سبک و سنگین می‌کند و به همین دلیل دااری بخشی است که بتواند این کنترل دنده ها را بر عهده می‌گیرد. در همین حین، یک فعال کننده الکترومکانیکی به کلاچ خودرو متصل شده که با دریفات پالس های الکتریکی می‌تواند کلاچ خودرو را آزاد یا قفل کند.
سیستم فعال کننده دنده ها نیز از دو الکتروموتور ساخته شده که عمل جا به جایی دنده ها و درگیر کردن آنها را انجام می‌دهد. در طی این فرایند، واحد کنترل انتقال قدرت با ECU به صورت مستقیم در ارتباط بوده و می‌تواند میزان دور موتور را محدود کند. بنابراین، هنگامی که پای شما همچنان بر روی گاز است، عمل تعویض دنده انجام می‌شود.
تفاوت گیربکس اتوماتیک معمولی و CVT
- گیربکس سی وی تی دارای دو قرقره به جای دنده در گیربکس های معمولی است که توسط یک کمربند وصل شده اند. یک قرقره توسط یک موتور چرخیده و قرقره بعدی توسط گیربکس متصل می‌شود.
- در گیربکس های CVT، طیف وسیعی از سرعت ها با بیشترین چرخش در دقیقه کار می‌کنند و حداکثر راندمان سوخت را حاصل می‌شود. بدین ترتیب، گیربمس های سی وی تی بازده سوخت بهتری را شامل می‌شود.
- در گیربکس های معمولی عمل تعویض دنده با کمی صدا و تکان همراه است اما این صدا و تکان در گیربکس CVT وجود ندارد.
- نسبت دنده و حرکت به صورت هوشمندانه در گیربکس های سی وی تی انجام می‌شود اما این ویژگی در گیربکس های معمولی وجود ندارد.
گیربکس CVT بهتر است یا تیپ ترونیک؟
تفاوت های بسیاری در رابطه با گیربکس های سی وی تی و تیپ ترونیک وجود دارد که این دو را از هم متفاوت می‌کند. برخی از مهم ترین این تفاوت ها عبارتند از:
- میزان مصرف سوخت گیربکس CVT از تمامی گیربکس های اتوماتیک کمتر بوده و کاملا بهینه است.
- گیربکس های تیپ ترونیک تعویض دنده را با سرعت و دقت بالاتری داشته و عملکرد نرم تری دارد.
- گیربکس های تیپ ترونیک دارای وزن بیشتری هستند اما گیربکس های سی وی تی از وزن کمتری برخوردارند.
- هزینه نگه داری گیربکس های تیپ ترونیک بسیار بالاتر از CVT است.
- گیربکس های CVT دارا پیچیدگی های بیشتری در ساختار فنی آنها نسبت به گیربکس های تیپ ترونیک هستند.
- گیربکس های سی وی تی نیاز به روغن های خاص و گران قیمت تری دارد و نیاز به صرف هزینه های جانبی بیشتر دارد.
با توجه به تفاوت های گفته شده درباره این دو گیربکس، می‌توان گفت که گیربکس از مهم ترین بخش های خودرو محسوب می‌شود و هر خودرویی نیاز به گیربکس خاص خود دارد. بهتر است برای دریافت مشاوره بهتر در زمینه اینکه کدام گیربکس برای خودرو شما بهتر است می‌توانید با کارشناسان مجموعه یدک یار در تماس باشید.
حالت های مختلف دنده در گیربکس
در ادامه با حالت های مختلف جعبه دنده یا همان گیربکس آشنا می‌شوید:
دنده خلاص
حالتی است که دسته دنده بر روی هیچ کدام یک از دنده ها نیست و خودرو به اصطلاح خلاص است. این حالت بیشتر در زمان های توقف یا تعویض دنده خودرو کاربرد دارد.
دنده یک
دنده یک سنگین ترین دنده در حالت های مختلف دسته دنده است؛ زمانی که دسته را به سمت جلو فشار می‌دهید و آن را وارد لاین یک می‌کنید، دنده در این حالت قرار دارد. این حالت بیشتر در ابتدای حرکت خودرو که نیاز به گشتاور بیشتری است، کاربرد دارد.
دنده دو
حرکت دسته دنده به سمت چپ و عقب، دنده را وارد حالت دو می‌کند. قدرت و شتاب گیری این دنده از دنده اول بیشتر و گشتاور آن کمتر است.
دنده سه
قرار گرفتن دسته دنده در بخش وسط به این معنی است که دنده شما در حالت سه قرار دارد. قدرت دنده سه متقابلا از دو بیشتر بوده اما گشتاور کمتری دارد.
دنده چهار
کشیدن مجدد دسته دنده به سمت عقب حالت چهارم دنده را انتخاب می‌کند و خودرو شما قدرت بالایی برای شتاب گیری پیدا می‌کند.
دنده پنج
آخرین حالت دنده گیری جهت انتقال بیشتر نیرو موتور به چرخ ها توسط دنده پنج اتفاق می‌افتد. این دنده مخصوص رانندگی های پرشتاب جاده ای است. با کشیدن دسته دنده به سمت جلو، دنده پنج درگیر می‌شود.
دنده عقب
همانطور که از نام آن پیداست، این دنده جهت حرکت خودرو به سمت عقب است و با علامت R نشان داده می‌شود. با کشیدن دسته دنده به سمت عقب، گیربکس با این دنده درگیر می‌شود و فرد راننده قادر به حرکت خودرو به سمت عقب است.
لازم به ذکر است که طراحی اولیه گیربکس بدین شکل بود که برای تغییر حالت دنده باید به ترتیب دنده ها پیش رفت اما امروزه تغییر حالت آن بدون ترتیب نیز امکان پذیر است. همچنین، بیشتر اتومبیل های امروزی از ۵ دنده پشتیبانی می‌شوند اما خودروهایی که دارای ۶ دنده باشند نیز در بازار موجود است.
انواع دنده در گیربکس
با دقت بر نحوه عملکرد گیربکس متوجه می‌شویم که این بخش از اجزای بسیار مهم در ساختمان کلی اتومبیل و عامل اساسی حرکت آن است. همانطور که گفته شد، گیربکس خودرو در طی زمان اختراع دچار دگرگونی های بسیاری شده و تغییراتی را جهت سهولت رانندگی تجربه کرده است.
به همین دلیل، “انواع گیربکس” در دسته بندی های جداگانه خود قرار میگیرند؛ در ادامه به دسته بندی این دنده ها می‌پردازیم:
دنده دستی
دنده دستی ابتدایی ترین نوع جعبه دنده تعبیه شده در خودروهاست که در اوایل به صورت ۴ دنده و بعدها به ۵ و ۶ دنده تغییر یافت. دنده های دستی وابسته به فشار فیزیکی و مستقیم راننده هستند و بدون مدیریت فرد امکان تغییر حالت آن وجود ندارد.
برای تغییر حالت دنده نخست باید به دور قدرت موتور توجه کافی داشت و بعد از آن نسبت به عوض کردن دنده اقدام نمود. وجود پدال کلاچ در خودروهایی که دارای دنده دستی هستند الزامی است.
ترتیب قرار گیری دنده ها در گیربکس دستی به صورت ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، و R می‌باشد.
دنده اتومات
مکانیزم دوم اگیربکس ها به صورت اتومات است؛ در این نوع دنده ها، هیچ تغییری در عملکرد گیربکس به وجود نیامده اما تفاوت عمده و فاحشی که در این دنده وجود دارد، حذف کلاچ و عدم نیاز به نیروی فیزیکی انسانی برای تغییر حالت آن است.
در واقع، وظیفه تغییر حالت دنده دیگر به عهده راننده نبوده و مکانیزم گیربکس با توجه به دور قدرت به صورت اتوماتیک قادر به تغییر حالت های دنده می‌باشد. این عملیات توسط یک سنسور هوشمند انجام می‌شود و بعد از تشخیص زمان مناسب برای تغییر دنده، اطلاعات به کامپیوتر و بعد به سنسورهای گیربکس منتقل شده و دنده خودرو تغییر حالت می‌دهد.
امروزه خودروهایی که از دنده اتومات برخوردارند، جزء اتومبیل های کارآمدتر به حساب می‌آیند و به قیمت های بالاتر از خودروهای دنده ای به فروش می‌رسند. در واقع، وجود دنده اتومات در خودرو جزء آپشن ها به حساب می‌آید و امتیازی به خصوص برای فرد راننده به حساب می‌آید چرا که رانندگی با سهولت بیشتری را برای شخص به ارمغان می‌آورد.
با توجه به برتری دنده های اتومات نسبت به دستی، امکان تعبیه این دنده ها برای خودروهایی که از جعبه دنده دستی پشتیبانی می‌شوند وجود دارد؛ انجام این تغییر بسته به مدل خودرو و نوع دنده بکار رفته در آن است. در ادامه به بررسی دنده های گیربکس اتومات می‌پردازیم:
دنده R
این حرف مخفف کلمه Reverse می‌باشد که به معنای حرکت معکوس یا همان دنده عقب در خودرو است. این دنده در گیربکس های دستی نیز وجود دارد.
دنده N
منظور از این حرف در دسته دنده Neutral یا همان دنده خلاص است که گیربکس را در حالت خنثی قرار می‌دهد.
دنده L
منظور از این دنده قرار گیری گیربکس در دنده یک است. این دنده در برخی از خودروهایی که از گیربکس اتومات پشتیبانی می‌شوند وجود دارد.
دنده D
حرف D مخفف کلمه Drive است که خودرو در زمان حرکت باید در این حالت قرار گیرد.
دنده – M +
زمانی که دنده را در این حالت قرار می‌دهید، گیربکس در حالت دستی یا Manual قرار می‌گیرد و فرد قادر به تعویض آن با فشار فیزیکی دست است. البته تا زمانی که خودرو شما در حال حرکت باشد این دنده کاربرد دارد چرا که در زمان توقف دنده دوباره به حالت یک برمی‌گردد.
در برخی خودروها این دنده بعد از شتاب گیری بالا به صورت اتوماتیک تعویض می‌شود.
آیا گیربکس اتوماتیک کلاچ دارد؟
شاید از خودتان بپرسید که گیربکس های اتومات قطعا کلاچ ندارند چرا که فرد راننده با پدال کلاچ درگیری ندارد. در سیستم و ساختار کلی گیربکس های اتوماتیک، این وسیله در پس موتور قرار دارد که گشتاور تولید شده موتور را تغییر می‌دهد و به چرخ ها منتقل می‌کند.
حال این گشتاور توسط نسبت تبدیلی که در چرخ دنده های گیربکس وجود دارد به انجام می‌رسد. در این زمان، گیربکس برای تعویض دنده صحیح و راحت نیاز دارد تا از منبع قدرت جدا شود. این قطع ارتباط را کلاچ بر عهده می‌گیرد که در خودرو های اتومات توسط کانورتر انجام می‌شود.
بنابراین، خودرو های گیربکس اتومات دارای کلاچ نیستند اما قطعه ای به نام کانورتر در ساختار آنها وجود دارد که این کار را انجام می‌دهد. کانورتر دارای بخش هایی از قبیل توربین، استاتور، قفل، و پمپ است.
کار روغن گیربکس چیست؟
روغن گیربکس از جمله سیال هایی است که در سیستم گیربکس استفاده می‌شود و وظیفه اصلی آن محافظت از چرخ دنده هاست. گرانروی بالا و سازگاری با فلزات جعبه دنده خودرو از جمله مهم ترین ویژگی هایی است که روغن گیربکس دارد.
همچنین، روغن گیربکس از ورور گرد و غبار به چرخ دنده ها نیز جلوگیری می‌کند اما این مایع در دراز مدت بر اثر استفاده طولانی مدت و همچنین بالا رفتن دمای آن کارکرد و خاصیت خود را از دست می‌دهد.
به طور کلی، روغن گیربکس اهمیت بالایی از جمله موارد زیر در سیستم گیربکس خودرو دارد:
- افزایش عمر مفید قطعات گیربکس
- بهتر و روان تر عمل کردن جعبه دنده
- کاهش درجه حرارت گیربکس
- سرو صدایی از قطعات داخل گیربکس شنیده نمی‌شود
تعویض روغن گیربکس برای کم کردن استهلاک قطعات داخلی سیستم گیربکس است و عدم رسیدگی به این موضوع و به عبارت دیگر، دیر عوض کردن روغن گیربکس، سبب وارد شدن صدمات جدی به قطعات داخلی گیربکس و همچنین به وجود آمدن هزینه های بالا می‌شود.
اگر روغن گیربکس کم شود چه می‌شود؟
کم شدن میزان روغن گیربکس که بر اثر گذشت زمان و استفاده طولانی مدت از روغن به وجود می‌آید، سبب کاهش روانکاوی بین جعبه دنده و اجزای داخلی ان می‌شود. بدین ترتیب، کاهش میزان مورد نظر این روغن در نهایت سبب آسیب به جعبه دنده و افزایش دمای گیربکس، و استهلاک بیشتر قطعات داخلی سیستم گیربکس خواهد شد.
با ادامه این روند، گیربکس به درستی عمل نکرده و صدا قطعات داخلی آن نیز به وضوح شنیده می‌شود که نشان از آسیب زدن به جعبه دنده دارد.
این آسیب در مواقعی که گیربکس روغن نداشته باشد نیز صدق می‌کند و عدم وجود روانکاوی بین قطعات، گیربکس را به سر و صدا انداخته و آسیب های جدی به همراه هزینه های بالا برای فرد به وجود می‌آورد.
بهترین زمان تعویض روغن گیربکس
فرسایش روغن گیربکس به مررو زمان خاصیت روانکاوی آن را از بین برده و نیاز به تعویض پیدا می‌کند. در واقع، ماهیت روغن گیربکس نیز همانند روغن موتور است و بعد از طی مدت زمان مشخص باید تعویض شود.
در گیربکس های دستی بعد از طی هر ۵۰ الی ۱۰۰ هزار کیلومتر باید به فکر تعویض روغن گیربکس باشید. البته اگر بیش از حد از خودرو خود استفاده می‌کنید، بعد از هر ۲۵ هزار کیلومتر باید نسبت به تعویض روغن گیربکس اقدام کنید.
در گیربکس های اتوماتیک، به دلیل بالا بدون حرارت و دمای بالا نسبت به گیربکس های دستی، سبب پایین آمدن کیفیت روغن می‌شود که فرسودگی قطعات نیز می‌تواند مزید بر علت شود.
بهترین زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک بعد از هر ۱۰۰ الی ۱۵۰ هزار کیلومتر است. اما بسیاری از تعمیرکاران به رانندگان توصیه می‌کنند که بعد از ۵۰ هزار کیلومتر نسبت به تعویض روغن آن اقدام کنند.
زمان تعویض روغن گیربکس ماشین صفر
ماشین صفر به دلیل اهمیت آب بندی قطعات آن بهتر است که زودتر از خودرو های معمولی اقدام به تعویض روغن های آن کنید. لذا برای تعویض روغن گیربکس بهتر است بعد از طی ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ کیلومتر نسبت به تعویض آن اقدام کنید.
خرابی در گیربکس
گیربکس نیز مانند دیگر اجزای خودرو گاهی به مشکلاتی برخورد می‌کند که در عملکرد صحیح آن اختلال به وجود می‌آورد. این مشکلات معمولا به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتند، برخی از این موارد عبارتند از:
- مستهلک بودن سیستم کلاچ
- کاهش یا نامناسب بودن کیفیت واسکازین
- خراب بودن سنسور الکترونیکی
- تنظیم اشتباه چرخ دنده ها
- مستهلک شدن دنده های برنجی
به وجود آمدن هر کدام یک از موارد زیر سبب به وجود آمدن برخی اختلالات در عملکرد گیربکس می‌شود که با نشانه های زیر همراه است:
- عوض نشدن دنده ها
- ایجاد سر و صدا در حالت خلاص
- نشت مایعات
- صداهای غیر عادی موتور
- بوی سوختگی
خرید گیربکس
گیربکس خودرو نیز از آن دسته از قطعاتی می‌باشد که در صورت بروز اشکال و اختلال نیاز به تعمیر و یا تعویض دارد. بنابراین، عدم توجه به عملکرد صحیح آن موجب بروز خسارات اساسی خواهد شد. گیربکس ها با داشتن تنوع بالا در مکانیزم و تعداد دنده ها در دسته بندی قطعات پرفروش بازار قرار میگیرند.
علاوه بر تعویض گیربکس در زمان هایی که دچار اختلالاتی از جمله موارد ذکر شده هستند، در برخی موارد نیز خریدارانی را می‌بینیم که تصمیم به تغییر گیربکس خودرو خود از نوع دستی به اتومات میگیرند و به دنبال یک مرکز معتبر برای تهیه بهترین و مناسب ترین نوع گیربکس هستند.
با توجه به حساسیت بالای این قطعه در عملکرد کلی خودرو، وجود هرگونه اختلال و یا معضلاتی که ناشی از کیفیت بد تولید باشد خسارات زیادی را به اتومبیل وارد می‌کند، بنابراین، نیاز است تا نسبت به مرکز مورد نظری که قصد خرید آن را دارید توجه نشان دهید. فروشگاه لوازم یدکی یدک یار با هدف حمایت از کالاهای با اصالت و بهبود خدمات رسانی به مشتریان اقدام به فعالیت در زمینه ارائه قطعات خودرو کرده است. این مرکز طیف وسیعی از محصولات مصرفی خودرو را با ضمانت اصالت و سلامت فیزیکی کالا به مشتریان ارائه می‌دهد.
همچنین، خدماتی نظیر مرجوع یا تعویض قطعه در صورت بروز هرگونه اختلالی در جنبه های کیفی محصول نیز برای خریداران وجود دارد. اگر قصد خرید گیربکس را دارید با دریافت مشاوره رایگان از کارشناسان یدک یار تجربه خریدی مطلوب را امتحان کنید.